Gwarancja bankowa i ubezpieczeniowa jako zabezpieczenie transakcji.

Pojęcie gwarancji bankowej zostało zdefiniowane w art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Jest to jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty stwierdzonych dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji – bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku. Z kolei gwarancja ubezpieczeniowa nie posiada definicji legalnej. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej klasyfikuje ją tylko jako jedną z czynności ubezpieczeniowych (art. 4 ust. 7 pkt 1 ustawy). Kluczowe znaczenie ma tutaj więc praktyka obrotu oraz ogólne warunki gwarancji formułowane przez banki i zakłady ubezpieczeń.

Najczęściej w procesie inwestycyjnym spotyka się następujące rodzaje gwarancji:

• gwarancję należytego usunięcia wad i usterek – wystawianą w celu zabezpieczenia roszczeń zleceniodawcy wobec wykonawcy z tytułu rękojmi za wady;
• gwarancję należytego wykonania kontraktu – stanowiącą zabezpieczenie potencjalnych roszczeń zleceniodawcy wynikłych z nienależytego wykonania kontraktu przez wykonawcę,
• gwarancję wadialną – jako zabezpieczenia zapłaty wadium w postępowaniach przetargowych;
• gwarancję zwrotu zaliczki – będącą zabezpieczeniem zwrotu zaliczki w przypadku jej nieprawidłowego rozliczenia;
• gwarancję zapłaty – zabezpieczającą roszczenie wykonawcy wobec inwestora o terminową zapłatę.

Konstrukcja gwarancji opiera się na trójstronnym stosunku trzech podmiotów:

1. zleceniodawcy gwarancji (dłużnika) – którego łączy z wierzycielem umowa podstawowa (np. umowa o roboty budowlane), a z gwarantem umowa ustanowienia gwarancji;
2. beneficjenta gwarancji (wierzyciela) – którego łączy z dłużnikiem umowa podstawowa, a z gwarantem uprawnienie do domagania się wypłaty środków z gwarancji;
3. gwaranta (banku lub ubezpieczyciela) – którego łączy z dłużnikiem umowa ustanowienia gwarancji, a z wierzycielem stosunek gwarancji, obligujący gwaranta do wypłaty środków na rzecz wierzyciela w razie ziszczenia się warunków przewidzianych w umowie.

Udzielenie i potwierdzenie gwarancji następuje na piśmie pod rygorem nieważności. Gwarancja jest limitowana kwotowo i obowiązuje tylko przez określony czas (tzw. okres ważności gwarancji). Co do zasady ma charakter odpłatny – zleceniodawca uiszcza wynagrodzenie na rzecz gwaranta, a następnie przekazuje wystawiony przez gwaranta dokument gwarancji beneficjentowi.

W celu wypłaty środków z gwarancji, beneficjent zwraca się do gwaranta z żądaniem wypłaty, spełniającym warunki formalne wskazane w umowie gwarancji. Po otrzymaniu tego żądania, gwarant analizuje wniosek pod kątem formalnym, a niekiedy także pod kątem merytorycznym, badając czy żądanie nie stanowi nadużycia gwarancji. Na tym etapie gwarant nawiązuje też kontakt ze zleceniodawcą (dłużnikiem), informując go o wpłynięciu żądania wypłaty z gwarancji i prosząc o jego stanowisko. Następnie gwarant wypłaca środki pieniężne na rzecz beneficjenta lub (dużo rzadziej) odmawia wypłaty.

Charakterystyczną cechą gwarancji bankowej jak i ubezpieczeniowej jest roszczenie regresowe gwaranta do dłużnika po dokonaniu wypłaty na rzecz wierzyciela. Bank lub ubezpieczyciel wstępuje wówczas w prawa zaspokojonego wierzyciela i dochodzi własnej wierzytelności od zleceniodawcy na podstawie łączącej strony umowy. Z uwagi na wysokie sumy gwarancyjne, roszczenie regresowe gwaranta bardzo często jest dodatkowo zabezpieczone np. wekslem in blanco, poddaniem się przez dłużnika egzekucji albo ustanowieniem hipoteki. Ma to na celu ułatwienie gwarantowi szybkiego odzyskania wypłaconych środków.

Istotnym wyróżnikiem gwarancji jako sposobu zabezpieczenia transakcji jest też jej bezwarunkowy charakter. Najczęściej wyraża się to przez użycie sformułowań „płatna na pierwsze żądanie”, „nieodwołalna”, „bezwarunkowa”. Bank lub zakład ubezpieczeń, który udzielił gwarancji, nie może skutecznie podnosić – w celu wyłączenia lub ograniczenia przyjętego na siebie obowiązku zapłaty – zarzutów wynikających ze stosunku podstawowego łączącego dłużnika z wierzycielem. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 233/09: „Wniosek taki wynika z charakteru więzi łączącej strony umowy gwarancji, tj. o charakterze obligacyjnym, z którego wynikają prawa podmiotowe o charakterze względnym (wierzytelności), skuteczne jedynie wobec drugiej strony stosunku obligacyjnego. Odmienna zasada, tj. dopuszczająca możliwość podnoszenia przez gwaranta zarzutów ze stosunku podstawowego, musiałaby wynikać albo z przepisu prawa, tak jak ma to miejsce w przypadku poręczyciela (por. art. 883 § 1 zd. 1 k.c.) albo z woli stron umowy gwarancji ubezpieczeniowej”. W praktyce takie warunkowe gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe występują bardzo rzadko, gdyż nie są dla wierzycieli korzystne albowiem nie stanowią dobrego zabezpieczenia transakcji.

Z uwagi na bezwarunkowy, co do zasady, charakter gwarancji bankowej oraz gwarancji ubezpieczeniowej, a także udział w charakterze gwarantów podmiotów o pewnej sytuacji finansowej (banki, ubezpieczyciele), umowa gwarancji łączy się dla zleceniodawcy z określonymi kosztami. Przy tym, w praktyce droższe jest skorzystanie z gwarancji bankowej niż gwarancji ubezpieczeniowej. Banki stosują zazwyczaj większą asekurację, wymagając od zleceniodawcy ustanowienia zabezpieczenia bankowego transakcji na składnikach mienia czy rachunkach bankowych. Ponadto – w przeciwieństwie do ubezpieczycieli – oceniają zdolność kredytową dłużnika przed udzieleniem mu gwarancji, biorąc pod uwagę jego obroty, inne produkty bankowe, a także ryzyka związane z działalnością. Skorzystanie z gwarancji bankowej wymaga też uiszczenia prowizji na rzecz banku.

W przypadku gwarancji ubezpieczeniowej zabezpieczenie w postaci zajęcia środków lub składników majątku zazwyczaj nie jest wymagane. Najczęściej ubezpieczyciel oczekuje w ramach zabezpieczenia weksla in blanco.  Zakład ubezpieczeń ryzyko związane z transakcją przekłada na wysokość składki i ogólne warunki umowy gwarancji ubezpieczeniowej. Przy dużych kontraktach ma to istotne znaczenie, ponieważ wpływa na poprawę wyniku finansowego przedsiębiorcy i pomaga odciążyć limit kredytowy w banku.

Podsumowując, skorzystanie z instytucji gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej wymaga  analizy szeregu okoliczności.  Jest to niewątpliwie ciekawy instrument, który pozwala przedsiębiorcom zabezpieczyć roszczenia związane z transakcją nie blokując zarazem potrzebnego kapitału (zwłaszcza w przypadku gwarancji ubezpieczeniowej). Wobec braku wyczerpującej regulacji prawnej, warto jednak unormować kluczowe aspekty związane z realizacją gwarancji w samym dokumencie gwarancji – tak, by warunki skorzystania z niej nie budziły wątpliwości.

Jeżeli toczysz spory z instytucjami finansowymi, koniecznie skontaktuj się z nami. Oferujemy fachową pomoc i wsparcie merytoryczne.