Postępowanie o zatwierdzenie układu - co przyniosły nam zmiany po 1 grudnia 2021 r. ?

Celem wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze porozumienia się z wierzycielami.

Ustawodawca zdecydował się wprowadzić cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, różniących się od siebie stopniem ochrony oraz stopniem ograniczenia dłużnika w zarządzie swoim majątkiem. Są to:

• postępowanie o zatwierdzenie układu;
• przyspieszone postępowanie układowe;
• postępowanie układowe;
• postępowanie sanacyjne.

Postępowanie o zatwierdzenie układu jako jedyne umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika bez udziału sądu, a jedynie przy wsparciu nadzorcy układu na podstawie umowy o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania z doradcą restrukturyzacyjnym. Sąd wykonuje czynności dopiero na etapie kontroli i zatwierdzania układu.

Dotychczas postępowanie to nie było zbyt popularne wśród podmiotów posiadających problemy finansowe, pomimo jego istotnych zalet, jakimi są:

• zasadniczo brak ingerencji w strukturę przedsiębiorstwa;
• brak udziału sądu na etapie zbierania głosów wierzycieli w głosowaniu nad układem;
• możliwość, w granicach określonych ustawą, samodzielnego wyboru dnia układowego, tj. dnia według którego ustala się, którzy wierzyciele są objęci układem i uprawnieni do głosowania nad nim.

Postępowanie o zatwierdzenie układu jest jednak dopuszczalne wyłącznie, gdy suma wierzytelności spornych (które dłużnik z różnych przyczyn kwestionuje) uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Postępowanie to jest także wyłączone w odniesieniu do deweloperów i emitentów obligacji chyba, że układ miałby charakter częściowy - nie obejmowałby wierzytelności nabywców w ramach przedsięwzięć deweloperskich i wierzytelności zabezpieczonych na nieruchomości, na których takie przedsięwzięcia są prowadzone lub wierzytelności z tytułu emisji obligacji.

Pomimo wskazanych wyżej zalet postępowania o zatwierdzenie układu, które przekładały się na jego szybkość, nie było ono często wybierane przez wierzycieli. Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż dłużnik uzyskiwał wąską ochronę przed egzekucją po wydaniu przez sąd postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu i tylko do dnia jego uprawomocnienia. Ochrona ta pojawiała się zatem na finalnym etapie prowadzonego postępowania. W rezultacie wierzyciele mogą - do czasu zatwierdzenia układu przez sąd, prowadzić egzekucję z majątku spółki, co może skutecznie storpedować próby restrukturyzacji zobowiązań.

Dłużnicy również często stanowczo zbyt późno podejmują decyzję o wszczęciu któregoś z postępowań restrukturyzacyjnych. Zazwyczaj następuje to w momencie, gdy spełnione są już przesłanki do ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa, a wtedy na przeprowadzenie postępowania o zatwierdzenie układu jest już za późno.

1 grudnia 2021 r. weszły w życie gruntowne zmiany dotyczące tego postępowania, zaczerpnięte ze sprawdzonego już w praktyce uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, dotyczące dopuszczenia możliwości obwieszczenia przez nadzorcę układu o ustaleniu dnia układowego. Uprawnienie to umożliwia czasowe i przedmiotowe rozszerzenie dotychczasowej ochrony dłużnika przed egzekucja z jego majątku.

Dodatkowo, wraz ze zmianą charakteru postępowania o zatwierdzenie układu, wprowadzono również elektronizację akt postępowań jako element szerszych działań ustawodawcy w stosunku do wszystkich typów postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych. Zmiany w tym zakresie wprowadzają obowiązek prowadzenia akt postępowania o zatwierdzenie układu w systemie teleinformatycznym tj. Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ). Działania te mają usprawnić procedurę i znacznie przyspieszyć ww. postępowania.

Istotną zmianą względem poprzedniego stanu prawnego jest przyznanie nadzorcy układu, z którym dłużnik zawarł umowę o sprawowanie nadzoru nad postępowaniem, możliwości publikacji obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Wraz z publikacją obwieszczenia aktualizuje się szeroka, lecz ograniczona do czterech miesięcy, ochrona majątku dłużnika. W tym terminie, liczonym od dnia dokonania obwieszczenia, dłużnik powinien złożyć wniosek o zatwierdzenie układu do właściwego miejscowo sądu restrukturyzacyjnego.

Z ochroną majątku dłużnika związane jest czasowe ograniczenie zarządu własnego nad przedsiębiorstwem. Dłużnik może dokonywać samodzielnie jedynie czynności zwykłego zarządu. Na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest, co do zasady, zgoda nadzorcy sądowego.

W sytuacji, gdy dłużnik po publikacji obwieszczenia przekroczy powyższy termin czterech miesięcy i nie złoży wniosku o zatwierdzenie układu, skutki obwieszczenia wygasają z mocy prawa. Dłużnik tym samym zostaje pozbawiony ochrony majątku, jednocześnie odzyskując pełny zarząd nad przedsiębiorstwem. Wygaśnięcie skutków obwieszczenia nie zamyka możliwości złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Wniosek ten może być złożony również po upływie wskazanych wcześniej czterech miesięcy, o ile od wyznaczonego dnia układowego nie upłynęło więcej niż trzy miesiące, a głosy oddane przez wierzycieli w trakcie głosowania nad układem są nadal ważne.

Dokonanie obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego jest niedopuszczalne, jeżeli:

• w ciągu ostatnich 10 lat dłużnik prowadził postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym dokonano obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, albo
• w ciągu ostatnich 10 lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone wobec dłużnika, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli.

W przypadku, gdy dłużnik nie zdecyduje się obwieścić o ustaleniu dnia układowego, postępowanie o zatwierdzenie układu będzie się toczyć na dotychczasowych zasadach. Dłużnik nie ma wówczas ograniczeń w zarządzaniu swoim majątkiem.

Przeprowadzenie efektywnego postępowania o zatwierdzenie układu wymaga przede wszystkim zawarcia umowy o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania przez dłużnika z nadzorcą układu. Jest to moment rozpoczęcia postępowania. Rolę nadzorcy może pełnić doradca restrukturyzacyjny, do którego zadań należy:

• sporządzenie spisu wierzytelności spornych i bezspornych;
• sporządzenie wstępnego planu restrukturyzacyjnego;
• przygotowanie propozycji układowych
• zebranie głosów wierzycieli (głosujących nad przyjęciem układu);
• w dalszej kolejności - sporządzenie sprawozdania, którego załącznikiem jest m.in. właściwy plan restrukturyzacyjny.

Poza oficjalnymi czynnościami nadzorca rozmawia z wierzycielami celem ustalenia ich nastawienia do sytuacji dłużnika, co ma znaczenie podczas przygotowywania propozycji układowych.

Kolejny krok to wyznaczenie dnia układowego. Powinien on być wyznaczony nie wcześniej niż trzy miesiące i nie później niż jeden dzień przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Wyznaczenie tego dnia jest istotne, gdyż:

• wierzytelności powstałe po tym dniu nie mogą zostać objęte układem;
• wedle stanu na ten dzień ustala się wierzycieli uprawnionych do głosowania nad układem;
• z tym dniem powstają skutki otwarcia postępowania.

Po ustaleniu dnia układowego nadzorca układu zakłada i prowadzi akta w systemie teleinformatycznym obsługującym postępowanie sądowe.

Następny krok to sporządzenie spisu wierzytelności:

• bezspornych, obejmujących zestawienie wierzycieli i przysługujących im wierzytelności uznanych przez dłużnika;
• spornych nieuznawanych przez dłużnika.

W kolejnym etapie doradca restrukturyzacyjny sporządza plan restrukturyzacyjny, który określa min.:

• analizę przyczyn trudnej sytuacji ekonomicznej dłużnika;
• prezentację proponowanej przyszłej strategii prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika;
• informacje na temat poziomu i rodzaju ryzyka;
• opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów;
• harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych;
• opis metod i źródeł finansowania.

Następnie, nadzorca układu samodzielne zbiera głosy w przedmiocie układu. Do zbierania głosów nadzorca może przystąpić najwcześniej po ustaleniu dnia układowego. Wierzyciele oddają głos za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, obsługującego postępowanie sądowe. Aby oddać głos wierzyciel musi zalogować się w systemie i wypełnić zamieszczoną tam przez nadzorcę układu kartę do głosowania;

Fakultatywnie, możliwe jest przeprowadzenie zgromadzenia wierzycieli. O jego zwołaniu i odbyciu decyduje nadzorca układu. Może ono odbyć się obok oddawania przez wierzycieli głosu za pomocą systemu teleinformatycznego. Jest zwoływane i prowadzone przez nadzorcę układu. W czasie zgromadzenia dłużnik wraz z doradcą restrukturyzacyjnym przedstawiają wierzycielom propozycje układowe, a wierzyciele dyskutują nad propozycją układu i jego warunków, mogą też proponować pewne modyfikacje układu.

W zależności od stopnia złożoności układu oraz porozumienia stron zatwierdzenie układu może wymagać odbycia więcej niż jednego zgromadzenia wierzycieli, którego celem jest wypracowanie układu w takim kształcie, który będzie satysfakcjonował większość wierzycieli oraz dłużnika.

Etap przyjęcia układu, jest wynikiem decyzji wierzycieli posiadających łącznie co najmniej 2/3 sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Głosowanie może odbywać się także w grupach wierzycieli - wówczas warunkiem przyjęcia układu jest zagłosowanie w każdej grupie „za" układem przez wierzycieli mających łącznie co najmniej 2/3 sumy wierzytelności przysługującym uprawnionym do głosowania. Wierzyciele głosują nad układem za pośrednictwem systemu teleinformatycznego albo pisemnie, gdy biorą udział w zgromadzeniu, o ile zostało zwołane. Wierzyciele oddają głosy „za" albo „przeciw" zatwierdzeniu układu. Głosowanie odbywa się na kartach do głosowania, które mają oficjalny wzór. Głos wierzyciela jest ważny, o ile wniosek o zatwierdzenie układu wpłynął do sądu przed upływem 3 miesięcy od dnia oddania głosu. Przyjęcie układu przez wierzycieli stwierdza nadzorca układu.

Po przyjęciu układu, konieczne jest złożenie w sądzie wniosku o zatwierdzenie układu. Wniosek powinien zawierać min. propozycje układowe i wynik głosowania. Należy do niego dołączyć min. karty do głosowania i sprawozdanie nadzorcy układu. Sąd ma 2 tygodnie na zatwierdzenie układu, co następuje na posiedzeniu niejawnym. Sąd - jeśli uzna to za konieczne - może przeprowadzić rozprawę. Zatwierdzenie układu sąd dokonuje postanowieniem.

Ostatni etap, czyli wykonanie układu przez dłużnika, do którego powinno dojść po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu układu. Nadzorca układu obejmuje funkcję nadzorcy wykonania układu, chyba, że układ stanowi w tym zakresie inaczej.

Najistotniejszą zmianą dla sytuacji dłużnika, która może prowadzić do upowszechnienia się postępowania o zatwierdzenie układu, jest wprowadzenie znacznie szerszej ochrony dłużnika przed egzekucją z jego majątku, porównywalnej do ochrony przysługującej w ramach postępowania sanacyjnego.

Od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych niedopuszczalne jest co do zasady:

• wypowiedzenie przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika;
• wypowiedzenie umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi oraz gwarancji lub akredytyw wystawionych przed dniem obwieszczenia oraz innych umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika;
• wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia wynikającego z wierzytelności objętej z mocy prawa układem.

Nadto, co do zasady, również postępowanie egzekucyjne wszczęte przed dniem obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego i skierowane do majątku dłużnika ulegają zawieszeniu z mocy prawa z tym dniem.

Natomiast, z chwilą wydania postanowienia o zatwierdzeniu układu ulegają zawieszeniu uprzednio prowadzone postępowania egzekucyjne, dotyczące wierzytelności objętych z mocy prawa układem. Sędzia-komisarz jest uprawniony do uchylenia zajęcia komorniczego jeśli jest to konieczne do dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Art. 259 i 260 Prawa restrukturyzacyjnego stosuje się odpowiednio.

Jeśli dłużnik nie zdecyduje się na obwieszczenie o ustaleniu dnia układowego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych powyżej opisane formy ochrony przeciwegzekucyjnej będą dla niego niedostępne.

Oczywiście wyżej przedstawiony zakres ochrony dłużnika i brak udziału sądu w znacznej części postępowania może powodować ryzyko nadużyć ze strony nierzetelnych dłużników. Tym bardziej, że ochrona majątku dłużnika rozpoczyna się zanim sąd dokona zatwierdzenia układu. Odpowiedzią na ten problem może być możliwość uchylenia skutków dokonania obwieszczenia.

Wniosek o uchylenie skutków dokonania obwieszczenia może złożyć wierzyciel, dłużnik lub nadzorca układu.

Sąd uchyli skutki dokonania obwieszczenia, gdy:

• okaże się, że skutki dokonania obwieszczenia prowadzą do pokrzywdzenia wierzycieli;
• zostanie ujawnione, że w ciągu ostatnich dziesięciu lat dłużnik prowadził postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym dokonano obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, albo w ciągu ostatnich dziesięciu lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone wobec dłużnika, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli.

Przed wydaniem postanowienia w przedmiocie uchylenia skutków obwieszczenia sąd może przesłuchać (i najczęściej przesłuchuje) dłużnika, wierzyciela lub nadzorcę układu. Postanowienie w przedmiocie uchylenia skutków dokonania obwieszczenia może być zaskarżone zażaleniem. Fakt prawomocnego postanowienia o uchyleniu skutków dokonania obwieszczenia również podlega obwieszczeniu.

W ramach podsumowania należy podkreślić, iż wprowadzone zmiany mogą być tzw. game changer’em dla sądowej restrukturyzacji. Wdrożenie postępowania o zatwierdzenie układu na nowych zasadach umożliwia szybszą i bezpieczniejszą procedurę oddłużeniową praktycznie bez udziału sądu. Z uwagi na fakt, iż część istotnych zmian została zaczerpnięta z uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, przyjęte rozwiązania zostały zweryfikowane w praktyce i z sukcesem służą wielu dłużnikom.