Obowiązki ewidencyjne związane z ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego
Zarządca sukcesyjny to osoba, która tymczasowo kieruje przedsiębiorstwem przedsiębiorcy po jego śmierci. Może zostać ustanowiona przez przedsiębiorcę za jego życia lub po śmierci przedsiębiorcy przez małżonka, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, a także przez spadkobierców lub zapisobierców. Procedura ustanawiania zarządcy sukcesyjnego nie jest skomplikowana, a korzyści z jego ustanowienia są niepodważalne. Dzięki tej instytucji w wielu przypadkach można ułatwić następcom prawnym przedsiębiorcy kontynuowanie działalności po zmarłym, a także zachować przedsiębiorstwo, które często zapewniało utrzymanie całej rodzinie oraz wielu pracownikom.
Warto pamiętać z punktu widzenia prawa podatkowego, że z uwagi na kontynuacje działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy, przedsiębiorstwo w spadku zachowuje NIP zmarłego przedsiębiorcy i posługuje się nim do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego.
Niezależnie od tego zarządcę sukcesyjnego po jego ustanowieniu obciąża szereg obowiązków, o charakterze ewidencyjnym. Niniejszy artykuł ma na celu ich przybliżenie i usystematyzowanie.
Obowiązki ewidencyjne zarządcy sukcesyjnego na gruncie Ustawy Sukcesyjnej.
Z pełnieniem funkcji zarządcy sukcesyjnego związane są obowiązki wynikające nie tylko z ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 170 z późn. zm.) – dalej jako Ustawa Sukcesyjna, ale też z ustaw podatkowych.
Jednym z obowiązków, o których warto pamiętać to sporządzenie i złożenie przed notariuszem wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, obejmującego składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.
Wykaz inwentarza to dokument prywatny, pełniący funkcję informacyjną, ale też porządkującą sytuacje prawną zarządcy sukcesyjnego i właścicieli przedsiębiorstwa spadku. Sam wykaz jest składany właścicielom przedsiębiorstwa w spadku i przez pryzmat osób, którym jest składany należy upatrywać konsekwencji jego niezłożenia.
Ustawodawca nie sprecyzował jakim terminie należy wykaz sporządzić, wskazał jedynie, że należy to uczynić niezwłocznie po ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego. W tym zakresie pomocne będą wywody judykatury odnośnie rozumienia pojęcia „niezwłocznie”, z uwzględnieniem jednak specyfiki zarządu sukcesyjnego, a także jego tymczasowego charakteru.
Obowiązki ewidencyjne na gruncie podatku dochodowego.
Od wykazu inwentarza, o którym mowa w Ustawie Sukcesyjnej należy odróżnić wykaz składników majątku przedsiębiorstwa w spadku na dzień otwarcia spadku, o którym mowa w art. 7a ust. 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. nr 80, poz. 350 z późn. zm.). Wykaz zawiera co najmniej następujące dane: liczbę porządkową, określenie (nazwę) składnika majątku, datę nabycia przez zmarłego przedsiębiorcę składnika majątku, kwotę wydatków poniesionych przez zmarłego przedsiębiorcę na nabycie tego składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na jego nabycie zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów, jak również wartość początkową, metodę amortyzacji i sumę odpisów amortyzacyjnych.
Co istotne ów wykaz należy sporządzić także wtedy gdy zmarły przedsiębiorca był opodatkowany zryczałtowanym podatkiem dochodowym od niektórych przychodów, o czym stanowi art. 1a ust. 4 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.).
Wykaz ten nie jest składany do urzędu skarbowego, przy czym warto zachować go na potrzeby ewentualnej kontroli podatkowej lub postępowania podatkowego. Prawodawca nie wskazał też terminu, w którym wykaz należy sporządzić.
Przedsiębiorstwo w spadku będzie kontynuowało prowadzenie ksiąg rachunkowych lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów, w zależności od tego którą z ewidencji prowadził zmarły przedsiębiorca. Jeśli zmarły przedsiębiorca prowadził ewidencje środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, przedsiębiorstwo w spadku kontynuuje prowadzenie tej ewidencji.
Obowiązki ewidencyjne na gruncie podatku od towarów i usług.
Na gruncie podatku od towarów i usług przedsiębiorstwo w spadku jest podatnikiem podatku od towarów i usług w okresie od dnia otwarcia spadku do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego lub uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeśli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony. Przedsiębiorstwo w spadku uznaje się za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika.
Za przedsiębiorstwo w spadku obowiązki ewidencyjne i podatkowe, w tym obowiązki aktualizacji danych rejestracyjnych wykonuje zarządca sukcesyjny. Naczelnik urzędu skarbowego, który był właściwy dla zmarłego podatnika podatku od towarów i usług, wbrew ogólnej zasadzie wyrażonej w art. 96 ust. 7 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.) nie dokonuje wykreślenia zmarłego przedsiębiorcy z rejestru jako podatnika VAT, jeśli z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalnosci Gospodarczej otrzymał dane zarządcy sukcesyjnego lub informacje o zmianie danych zarządcy sukcesyjnego. W przypadku gdy doszło do wykreślenia przedsiębiorstwa w spadku z rejestru jako podatnika VAT w określonych sytuacjach jest możliwe przywrócenie zarejestrowania przedsiębiorstwa w spadku z takim statusem jak przed wykreśleniem.
Do czasu zaprzestania przez przedsiębiorstwo w spadku wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, brak jest obowiązku sporządzenia spisu z natury, a dalej złożenia informacji o dokonanym spisie z natury, w celu opodatkowania towarów własnej produkcji i towarów, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów.
Podsumowanie
Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego może zaważyć o zachowaniu przedsiębiorstwa prowadzonego przez przedsiębiorcę za życia. Rozważając kandydatów na zarządcę sukcesyjnego warto wziąć pod uwagę nie tylko znajomość samego przedsiębiorstwa w spadku i umiejętność jego prowadzenia, ale też zdolność do wykonywania obowiązków publicznoprawnych, samodzielnie lub z pomocą zaufanych doradców.
