Rozszerzenie kompetencji rad nadzorczych i zarządu. Zmiany w KSH

Zgodnie nowowprowadzonymi przepisami, członkowie zarządów oraz członkowie rad nadzorczych powinni przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki. Omawiana regulacja wprost wskazuje, że członkowie zarządów i rad nadzorczych nie mogą ujawniać tajemnic spółki także po wygaśnięciu mandatu.

Ustawodawca w sposób bliźniaczy powyższe obowiązki przewidział dla:

• członków zarządów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 2091 KSH.);
• członków rad nadzorczych w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 2141 KSH);
• członków zarządu spółki akcyjnej (art. 3771 KSH);
• oraz członków rady nadzorczej spółki akcyjnej (art. 3871 KSH).

Klauzula dochowania należytej staranności nie jest nowością w polskim porządku prawnym. Może wydawać się to nieintuicyjne, ale nie chodzi tu o wyższą staranność wobec przeciętnej (ogólnej) wymaganej w obrocie powszechnym, lecz o staranność zawodową, a więc inną niż powszechna, mającą wzorce konstruowane od razu z uwzględnieniem profesjonalizmu podmiotów, której dotyczy.

Niezachowanie tak rozumianej, należytej staranności może stanowić źródło odpowiedzialności członka zarządu i członka rady nadzorczej wobec spółki, przy czym ww. przepisy regulujące zasadę obowiązku dochowania należytej staranności przez członków organów spółek nie będą stanowić samoistnej podstawy prawnej dla takich roszczeń.

Podstawą prawną roszczeń spółek przeciwko członkom ich organów wciąż będą stanowiły ogólne przepisu KSH:

• art. 293 § 1 KSH - dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością);
• oraz art. 483 § 1 KSH dla spółki akcyjnej.

Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu, że ustawodawca przewidział jednocześnie w nowelizacji pewne ograniczenia odpowiedzialności członków organów spółek z tytułu niedochowania należytej staranności.

Członkowie organów spółek nie naruszą bowiem obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działając w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Ponownie, powyższe zasady zostały w tożsamy sposób ujęte zarówno dla członków organów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 293 § 3 KSH) oraz spółek akcyjnych (art. 483 § 3 KSH).

Ciekawym rozwiązaniem jest to, statuujące zakaz ujawniania przez członków zarządu tajemnic spółki, także po wygaśnięciu ich mandatów, nie zawierają w swej treści sankcji za naruszenie tego zakazu.

Regulacje te nie stanowią jednak lex imperfecta, albowiem ustawodawca za naruszenie tajemnic spółki przewidział w innych przepisach odpowiedzialność zarówno karną (art. 266 k.k.), jak i cywilną (art. 11 i 18 ustawy dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji).

Warto zaznaczyć, że powołane przepisy sankcjonowały czyny polegające na bezprawnym ujawnieniu tajemnic przedsiębiorstwa przed nowelizacją przepisów KSH, a hipotezy odpowiednich norm nie ograniczały ich zastosowania jedynie do członków zarządów i rad nadzorczych, których mandat jeszcze nie wygasł.

Powyższe budzi wątpliwość, czy zmiana wprowadzona omawianymi przepisami była potrzebna, skoro podstawą odpowiedzialności prawnej za naruszenie zakazu nieujawniania tajemnic spółki i tak będą przepisy, które obowiązywały przed 13 października 2022 r.

Od 13 października 2022 r. zmianie uległy też kompetencje przysługujące radom nadzorczym przy wykonywaniu przez nich swych obowiązków.

Obecnie na radach nadzorczych spoczywa dodatkowy obowiązek sporządzania i składania zgromadzeniu wspólników lub walnemu zgromadzeniu pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej).

Obowiązek jego złożenia po nowelizacji KSH spoczywa zarówno na radach nadzorczych:

• w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 219 § 3 pkt 3 KSH);
• w spółkach akcyjnych (art. 382 § 3 pkt 3 KSH);
• a także w prostych spółkach akcyjnych (art. 30069 § 3 pkt 3 KSH).

Obowiązek ten dotyczy także dyrektorów niewykonawczych w prostych spółkach akcyjnych (art. 300⁷⁶ § 3 KSH).

Jednocześnie ustawodawca rozszerzył krąg podmiotów, od których rady nadzorcze:

• w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 219 § 4 KSH);
• w spółkach akcyjnych (art. 382 § 4 KSH);
• oraz w prostych spółkach akcyjnych (art. 300⁷¹ § 1 KSH)

mogą domagać się wyjaśnień oraz dokumentów, w celu wykonania swoich obowiązków.

Obecnie rady nadzorcze, w ramach swoich obowiązków mogą:

• badać dokumenty spółki;
• dokonywać rewizji stanu majątku spółki;
• oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku.

Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
Powyższe uprawnienie zostało przyznane także dyrektorom niewykonawczym w prostych spółkach akcyjnych (art. 300⁷⁶ § 5 KSH).

Podmiot zobowiązany do udzielenia informacji właściwemu organowi kontrolnemu, będzie musiał dokonać tego niezwłocznie, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin.

Zabezpieczeniem wykonania wezwania rady nadzorczej lub dyrektorów niewykonawczych jest, dodany także w omawianej nowelizacji, nowy przepis karny zredagowany w art. 587¹ § 1 KSH.

Zgodnie z jego brzmieniem, kto wbrew obowiązkom informacyjnym:

• nie przekazuje informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień w terminie;
• lub przekazuje je niezgodne ze stanem faktycznym;
• lub zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień;

podlega grzywnie nie niższej niż 20 000 złotych i nie wyższej niż 50 000 złotych albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie nie niższej niż 6000 złotych i nie wyższej niż 20 000 złotych.

Zauważyć należy, że o czyn zabroniony z art. 587¹ § 1 KSH. może zostać popełniony jedynie przez podmioty, na których ciąży obowiązek informacyjny wobec organów nadzorczych.

Jednocześnie jednak, jak wskazano powyżej, krąg podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji organom nadzorczym spółek został istotnie rozszerzony. Tym samym odpowiedzialności karnej na podstawie art. 587¹ § 1 KSH może podlegać także prokurent spółki czy każda osoba zatrudniona przez spółkę na podstawie umowy o pracę, umowy o dzieło czy zlecenia.

Od 13 października 2022 r. rady nadzorcze posiadają także upoważnienie do powoływania komitetów rad nadzorczych oraz doradców rad nadzorczych.

Komitet rady nadzorczej może zostać ustanowiony doraźnie lub na stałe, a w jego skład wchodzić mogą jedynie członkowie rady nadzorczej. Może on zostać powołany do pełnienia zadań rady nadzorczej, przy czym nie zwalnia to rady nadzorczej z odpowiedzialności za wykonanie lub niewykonanie jej zadań.

Komitetowi przysługują uprawnienia nadzorcze analogiczne do uprawnień samej rady nadzorczej, chyba że rada postanowi inaczej.

Możliwość powołania komitetu została przewidziana dla rad nadzorczych w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 219¹ KSH) oraz rad nadzorczych w spółkach akcyjnych (art. 390¹ KSH).

Rady nadzorcze w spółkach akcyjnych mogą przy tym alternatywnie, zamiast powoływania komitetu, delegować swoje zadania na poszczególnych członków rady nadzorczej.

Nowością w prawie spółek handlowych jest wprowadzenie instytucji doradcy rady nadzorczej.

Jeżeli umowa spółki tak stanowi, rada nadzorcza może podjąć uchwałę w sprawie zbadania na koszt spółki określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej). Może on zostać wybrany również w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii.

Jeżeli doradca zostanie powołany, aktualizuje się obowiązek zarządu spółki do zapewnienia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów i udzielenia mu żądanych przez niego informacji.

Możliwość powołania doradcy rady nadzorczej została przewidziana w ostatniej nowelizacji zarówno w:

• spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 2192 KSH);
• prostej spółce akcyjnej (art. 300^71a KSH);
• oraz w spółce akcyjnej (art. 382¹ KSH).

Należy pamiętać, że o ile powołanie doradcy rady nadzorczej nie jest obowiązkowe, jeżeli jednak zostanie on powołany, to niewywiązanie się z obowiązku zapewnienia mu dostępu do dokumentów i udzielenia mu żądanych przez niego informacji rodzi odpowiedzialność karną.

Zgodnie z nowododanym przepisem z art. 587² § 1 KSH, kto wbrew ww. obowiązkom informacyjnym doprowadza do tego, że zarząd nie zapewnia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów, nie udziela mu żądanych informacji, przekazuje je niezgodne ze stanem faktycznym, lub zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji lub dokumentów, podlega grzywnie nie niższej niż 20 000 złotych i nie wyższej niż 50 000 złotych albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie nie niższej niż 6000 złotych i nie wyższej niż 20 000 złotych.

W przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej za naruszenie obowiązków informacyjnych wobec organów spółek (art. 587¹ KSH), odpowiedzialności karnej za naruszenie obowiązków wobec doradcy rady nadzorczej odpowiadać może relatywnie wąski krąg podmiotów. Zgodnie bowiem z nowododanymi przepisami, obowiązek informacyjny wobec doradcy rady tymczasowej spoczywa na zarządzie. Tym samym jedynie osoba wchodząca w skład zarządu spółki może podlegać odpowiedzialności karnej z przepisu art. 587² § 1 KSH.

Zmiany, które weszły w życie 13 października 2022 r. niewątpliwie poszerzają zakres kompetencji przysługującym radom nadzorczym w spółkach kapitałowych. Egzemplifikacją powyższego jest w szczególności rozszerzenie uprawnień nadzorczych przez żądanie do przedstawienia informacji od w zasadzie każdego pracownika spółki, i to pod groźbą odpowiedzialności karnej.

Jednocześnie, ustawodawca podkreślił spoczywający na członkach rad nadzorczych oraz zarządów spółek kapitałowych obowiązek dochowania należytej staranności oraz lojalności, także po wygaśnięciu ich mandatów.

W duchu powyższych zmian, ustawodawca przewidział możliwość powołania doradcy rady nadzorczej. Instytucja ta, jako fakultatywna, ma być narzędziem ułatwiającym radom nadzorczym wykonywanie swych zadań. Jednocześnie jednak ustawodawca przewiduje odpowiedzialność karną za niedochowanie obowiązku informacyjnego wobec doradcy rady nadzorczej.