Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym - dochodzenie roszczeń od emitenta

Nakaz zapłaty wydawany w postępowaniu nakazowym jest jednym z dwóch rodzajów nakazów zapłaty przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego (dalej także: „k.p.c.”), drugim, niebędącym przedmiotem niniejszego artykułu, jest nakaz zapłaty wydawany w postępowaniu upominawczym.

Nakaz zapłaty stanowi orzeczenie sądu, w którym zawarte jest odpowiadające treści pozwu polecenie zapłaty przez pozwanego (emitenta) kwoty pieniężnej na rzecz powoda (wierzyciela z obligacji) w terminie 2 tygodni albo wniósł w tym czasie środek zaskarżenia. W przeciwieństwie do wyroku, nakaz zapłaty jest wydawany na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron, właściwie tylko na podstawie treści pozwu.

Nakaz zapłaty nie jest wydawany we wszystkich rodzajach spraw. Przede wszystkim jego wydanie jest możliwe jedynie, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych lub gdy przepis szczególny wyraźnie stanowi o wydaniu nakazu zapłaty.

Poza powyższą, ogólną podstawą do wydania nakazu zapłaty, przepisy przewidują szczególne wymogi dla wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Podstawowym jest to, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany może być jedynie wtedy, gdy powód zgłosi takie żądanie w treści pozwu. Jeżeli nie zgłosisz takiego żądania w treści swojego pozwu, to nawet w razie spełnienia pozostałych wymogów do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nie zostanie on wydany.

Złożenie wniosku o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym to dopiero pierwszy krok na drodze do jego uzyskania. Nakaz ten może być wydany, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione dołączonym do pozwu:

1. dokumentem urzędowym,
2. zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
3. wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4. zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym,
5. wekslem lub czekiem, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości,
6. umową, dowodem spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego lub dowodem doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku.

Kwestia tego, czy sam dokument obligacji upoważnia do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym jest problematyczna i w praktyce to od uznania konkretnego składu sądu zależy, czy nakaz zostanie wydany. Większość sądów zdaje się przychylać do stanowiska, że obligacja spełnia kryteria zaakceptowanego przez dłużnika rachunku i tym samym pozew na jej podstawie nadaje się do rozpoznania w postępowaniu nakazowym.

Jak jednak pokazuje praktyka, w tym także doświadczenie procesowe autora artykułu, powyższe stanowisko jakkolwiek przeważające nie jest powszechnie przyjęte. Wskazać należy tutaj na różne stanowiska sądów warszawskich, które, nawet w obrębie tego samego sądu, wykazują różne podejście do tego zagadnienia, co w przekłada się na niekonsekwencję w rozpoznaniu wniosków o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Nie, stwierdzenie braku podstaw dla wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nie niesie zagrożenia dla sytuacji procesowej powoda. Jedyną, negatywną dla powoda konsekwencją stwierdzenia sądu, że w sprawie nie zachodzą przesłanki do wydania nakazu zapłaty jest wydłużenie czasu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu i tym samym opóźnienie osiągnięcia stanu zawisłości sprawy.

Przepisy obecnie obowiązujące nie pozwalają powodowi na wniesienie zażalenia na zarządzenie sądu stwierdzające brak podstaw do wydania nakazu zapłaty i skierowania sprawy do rozpoznania w postępowaniu zwykłym.

Po wydaniu nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym sąd zarządza jego doręczenie pozwanemu wraz z odpisem pozwu. Pozwany musi wówczas spełnić żądanie określone  w nakazie zapłaty w terminie 14 dni lub wnieść w tym czasie zarzuty. Jeżeli pozwany wniesie zarzuty, to wówczas sąd kieruje sprawę do rozpoznania na rozprawie. Ważne natomiast jest to, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym nie zostaje uchylony i w dalszym ciągu stanowi tytuł zabezpieczenia. Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty sąd orzeka w wyroku końcowym o jego utrzymaniu w mocy lub uchyleniu.

Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym stawia powoda (wierzyciela z obligacji) w bardzo korzystnej sytuacji procesowej.

Pierwsza z nich ma charakter stricte ekonomiczny. Pozew rozpoznawany w postępowaniu nakazowym podlega bowiem opłacie sądowej w wysokości odpowiadającej ¼ opłaty podstawowej. Przykładowo, jeżeli twoja wierzytelność opiewa na kwotę 100 000 zł oraz wynika ona z dokumentów pozwalających na rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym, to wysokość opłaty sądowej od pozwu wyniesie 1 250 zł. Gdybyś takiej samej kwoty dochodził w postępowaniu zwykłym, to musiałbyś zapłacić kwotę 5 000 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu.

Inne zasady uiszczania opłaty sądowej od pozwu rozpoznawanego w postępowaniu nakazowym kreują jeszcze inną, korzystną dla powoda cechę postępowania nakazowego. Otóż pozwany, jeżeli chce wnieść zarzuty od nakazu zapłaty (zaskarżyć nakaz i wdać się w spór) i tym samym uniknąć jego uprawomocnienia się, obowiązany jest uiścić opłatę sądową w wysokości ¾ opłaty podstawowej od pozwu. We wskazanym wyżej przykładzie, pozwany wnoszący zarzuty od nakazu zapłaty, przy wartości przedmiotu sporu w wysokości 100 000 zł, musiałby uiścić opłatę w wysokości 3 750 zł.

Pamiętać należy jednak o tym, że w razie stwierdzenia przez Sąd braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, ten skierują ją do postępowania zwykłego i wezwie powoda do uiszczenia dopłaty do pozwu. Wówczas upada również obowiązek wniesienia jakiejkolwiek opłaty po stronie pozwanego.

Niższa opłata sądowa to jednak nie jedyna zaleta nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Zgodnie przepisem art. 492 § 1 k.p.c. nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że od chwili wydania nakazu zapłaty powód (wierzyciel z obligacji) upoważniony jest do wszczęcia postępowania zabezpieczającego na wszystkie, przewidziane prawem sposoby. Powód może w ramach wykonania zabezpieczenia żądać w szczególności:

1. zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego obowiązanego;
2. obciążenia nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
3. ustanowienia zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;
4. obciążenia statku albo statku w budowie hipoteką morską;
5. ustanowienia zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
6. ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Powyższa cecha nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym jest szczególnie korzystna w razie obawy wyzbycia się podczas procesu sądowego przez pozwanego majątku, z którego można by prowadzić przyszłą egzekucję.

Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia.

Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nie wywiera dla powoda żadnych, negatywnych konsekwencji. Trzeba pamiętać jednak o tym, że po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty niedopuszczalne są przekształcenia podmiotowe, w tym instytucje dopozwania i zapozwania. W postępowaniu po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty nie można też występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Co do zasady ograniczenia powyższe nie powinny stanowić negatywnych konsekwencji dla powoda, a dokładne przemyślenie żądania pozwu oraz tego, kogo należy pozwać stanowi klucz do uniknięcia niepotrzebnych komplikacji.