Likwidacja wskaźnika LIBOR - wpływ na umowę frankową od stycznia 2022
Od 1 stycznia 2022 r. oficjalnie zaprzestano publikacji wskaźnika referencyjnego oprocentowania LIBOR dla CHF. Decyzją Komisji Europejskiej został on zastąpiony nowym wskaźnikiem SARON. Zmiana stawki oprocentowania z urzędu bez zgody kredytobiorców budzi obecnie spore kontrowersje i nasuwa pytania o dopuszczalność dalszego wykonywania umów kredytowych powiązanych z walutą obcą.
Co to jest LIBOR i jakie miał znaczenie dla frankowiczów?
LIBOR (London Inter Bank Offer Rate) to wskaźnik referencyjny oprocentowania opracowany przez brytyjski Urząd Nadzoru Finansowego (FCA). Jego wysokość wyznaczała koszt pieniądza w odniesieniu do pięciu walut tj. CHF, USD, EUR, GBP i JPY w różnych przedziałach czasowych (m.in. 1-miesięcznym, 3-miesięcznym, 6-miesięcznym). W umowach kredytów waloryzowanych stanowił on – obok marży banku – kluczowy element mający wpływ na wysokość oprocentowania kredytu. Determinował też atrakcyjność tego rodzaju kredytów w porównaniu do kredytów złotowych, bowiem stawki LIBOR kształtowały się na znacznie niższym poziomie niż stawki WIBOR stosowane przy kredytach PLN.
W teorii LIBOR miał odzwierciedlać rzeczywiste warunki oprocentowania kredytów oferowanych na rynku międzybankowym, natomiast w praktyce od lat wzbudzał kontrowersje, gdyż podejrzewano banki o manipulacje przy jego wyznaczaniu. Pierwsze informacje o planowanej likwidacji LIBOR pojawiły się już w 2017 r., zaś w marcu FCA 2021 r. ogłosił całkowite wycofanie stopy.
Nowy wskaźnik SARON.
Na mocy rozporządzenia wykonawczego 2021/1847 z dnia 14 października 2021 r. Komisja Europejska wyznaczyła zamiennik dla stopy LIBOR (CHF) – aby umożliwić dalsze wykonywanie umów kredytowych powiązanych z walutą szwajcarską. Od 1 stycznia 2022 r. we wszystkich umowach, w których stosowano dotąd LIBOR (CHF), stosuje się wskaźnik referencyjny SARON (Swiss Average Rate Overnight) publikowany przez SIX Swiss Exchange Financial Information AG. Co szczególnie istotne, SARON zastępuje wyłącznie stopę referencyjną LIBOR dla CHF i nie ma zastosowania do innych walut jak euro, dolar amerykański czy jen japoński. W przypadku kredytów oprocentowanych według LIBOR EUR, LIBOR USD czy LIBOR JPY po likwidacji stawek nastąpi zatem luka w umowach, którą banki będą musiały uzupełnić, proponując klientom w drodze aneksów inne wskaźniki służące ustalaniu oprocentowania.
Zmiana wskaźnika oprocentowania a zgoda kredytobiorcy.
Zgodnie z komunikatem wydanym w dniu 22 października 2022 r. przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, wprowadzenie wskaźnika SARON następuje z mocy prawa i nie wymaga podpisania aneksu do umowy kredytu. Kredytobiorca powinien dalej spłacać zobowiązanie z zastosowaniem nowego wskaźnika, przy zachowaniu pozostałych postanowień umowy.
Powyższe stanowisko budzi jednak uzasadnione wątpliwości. W listopadzie 2021 r. do Trybunału Sprawiedliwości UE wpłynęła skarga polskiej kredytobiorczyni na rozporządzenie Komisji Europejskiej wprowadzające wskaźnik SARON. Skarżąca zarzuciła m.in. niedopuszczalność automatycznego wprowadzenia nowej stawki referencyjnej, a także niejasne zasady jej wyliczania. Większość umów kredytowych powiązanych z walutą CHF wymaga bowiem dla zmiany swoich warunków formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Podkreślić należy, że zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa bankowego, oprocentowanie stanowi jeden z elementów przedmiotów istotnych umowy kredytu. Jeśli nie zostało prawidłowo uzgodnione, wówczas świadczenie kredytobiorcy w postaci zapłaty odsetek staje się niemożliwe do wykonania, wskutek zaistnienia okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Umowa tym bardziej powinna więc zostać uznana za nieważną, względnie wygasłą na podstawie art. 475 § 1 KC tj. z uwagi na tzw. następczą niemożliwość świadczenia.
Warto zwrócić uwagę, iż z taką sytuacją mieliśmy już do czynienia w przypadku umów „frankowych”, w których wysokość oprocentowania ustalano na podstawie stawki LIBOR publikowanej przez British Bankers' Association (BBA). Wskazane stowarzyszenie publikowało stawki LIBOR tylko do końca stycznia 2014 roku. Brak uzupełnienia umowy kredytu po styczniu 2014 roku świadczył o pobieraniu przez bank odsetek bez podstawy prawnej, przez co umowy tego typu były i nadal są przez sądy masowo unieważniane (chodzi zwłaszcza o kredyty udzielane przez dawny Polbank EFG oraz Bank BPH S.A.).
Podsumowanie
Podsumowując, wprowadzenie nowej stawki oprocentowania automatycznie, bez aneksowania trwających umów kredytowych, rodzi wiele wątpliwości. Na ten moment przyjmuje się, że zamiana LIBOR na SARON nie wymaga od banków dokonywania żadnych dodatkowych czynności. Dla frankowiczów, którzy postanowili dochodzić swoich praw na drodze sądowej, może to być jednak kolejny argument przemawiający za stwierdzeniem nieważności umowy kredytu.