Jakie prawa mają wspólnicy w spółce z o.o.?

W Kodeksie spółek handlowych określono podstawowe prawa wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.). Można wyróżnić prawa przysługujące wspólnikowi spółki o charakterze korporacyjnym (niemajątkowym) oraz majątkowym.

Prawa wspólnika w spółce z o.o. o charakterze korporacyjnym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią między innymi:

• prawo do udziału w zgromadzeniu wspólników;
• prawo do zabierania głosu na zgromadzeniu wspólników;
• prawo głosowania na zgromadzeniu wspólników nad uchwałami i poza nim (na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Może ona uprawniać do oddania więcej niż jednego głosu z jednego udziału. Natomiast, gdy w spółce występują udziały o nierównej wysokości wówczas na każde 10 złotych wartości nominalnej udziału przypada jeden głos, przy czym, uprzywilejowanie co do prawa głosu nie przysługuje udziałom o nierównej wysokości);
• prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników lub głosowaniach nad uchwałami przez pełnomocnika;
• prawo do żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i umieszczenia poszczególnych spraw w porządku obrad, które przysługuje wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego; umowa spółki może przyznać te uprawnienia wspólnikom reprezentującym mniej niż jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników, które przysługuje wspólnikom reprezentujący co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego; przy czym, umowa spółki może przyznać te uprawnienia wspólnikom reprezentującym niższy udział w kapitale zakładowym;
• prawo zwołania zwyczajnego zgromadzenia wspólników, w sytuacji, gdy zarząd nie wykona tego obowiązku;
• prawo żądania zarządzenia głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników;
• prawo do powoływania i odwoływania członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej;
• prawo do powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej, jeśli rada nadzorcza została ustanowiona;
• prawo kontroli, polegające na uprawnieniu do przeglądania w każdym czasie ksiąg i dokumentów spółki, sporządzania bilansu dla swego użytku lub żądania wyjaśnień od zarządu; uprawnienie to może być wyłączone lub ograniczone w umowie spółki, gdy ustanowiona została rada nadzorcza lub komisja rewizyjna albo oba te organy;
• prawo żądania wyłączenia wspólnika ze spółki przez sąd, pod warunkiem, że przemawiają za tym ważne przyczyny dotyczące danego wspólnika i takie żądanie zgłosili wszyscy pozostali wspólnicy, którzy reprezentują więcej niż połowę kapitału zakładowego; natomiast, umowa spółki może przyznać prawo wystąpienia z powództwem o wyłączenie wspólnika także mniejszej liczbie wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego;
• prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, w tym prawo do żądania uchylenia uchwał, stwierdzenia ich nieważności lub nieistnienia;
• prawo żądania zaprotokołowania sprzeciwu wspólnikowi głosującemu przeciwko uchwale, co stanowi jeden z warunków powództwa o uchylenie uchwały lub stwierdzenia jej nieważności;
• prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd, jeśli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe lub zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki;
• prawo do żądania od sądu rejestrowego wyznaczenia firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki przysługujące wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do żądania od sądu rejestrowego wyznaczenia biegłego rewidenta, w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki przysługujące wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do wniesienia powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, jeśli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.

Prawa przysługujące wspólnikowi spółki z o.o. o charakterze majątkowym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią między innymi:

• prawo udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonego do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników (czyli popularne tak zwane prawo do dywidendy), z tym, że wypłacanie dywidendy nie jest obowiązkiem spółki - nawet jeśli zysk zostanie wypracowany może nie zostać przeznaczony do podziału między wspólników;
• prawo do domagania się wynagrodzenia od spółki za powtarzające się świadczenia niepieniężne, co może stanowić rozwiązanie optymalne podatkowo pod pewnymi względami; rodzaj i zakres spełnianych tych świadczeń powinien być szczegółowo wskazany w umowie spółki;
• prawo do rozporządzania udziałem w kapitale zakładowym spółki na przykład poprzez zbycie całości lub ułamkowej części udziału, zastawienie udziału, czy ustanowienie na nim użytkowania; przy czym należy pamiętać, że zbycie lub zastawienie udziału może być uzależnione od zgody spółki;
• prawo do wynagrodzenia za umorzone udziały - w przypadku umorzenia przymusowego wynagrodzenie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników;
• prawo pierwszeństwa przy objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do dotychczasowych udziałów (tak zwane prawo poboru), jeśli nie wyłącza tego umowa spółki lub uchwała wspólników o podwyższeniu kapitału;
• prawo do udziału w tak zwanej kwocie likwidacyjnej, czyli pozostałej po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli spółki w sytuacji jej likwidacji.

Oprócz podanych powyżej praw wynikających z Kodeksu spółek handlowych, umowa spółki może przyznawać wspólnikom szereg dodatkowych uprawnień, w tym:

• szczególne korzyści, o których mowa w art. 159 KSH, przyznawane indywidualnie oznaczonemu wspólnikowi, dla przykładu - prawo do powoływania i odwoływania organów spółki lub korzystania z jej majątku, zwoływania zgromadzeń wspólników, zgłaszania spraw do porządku obrad (są to tak zwane osobiste uprawnienia wspólników);
• prawa wynikające z uprzywilejowania jego udziałów, przykładowo w zakresie prawa głosu, prawa do dywidendy czy sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki;
• prawo przyciągnięcia (tak zwany drag along), czyli prawo domagania się od pozostałych wspólników, aby przyłączyli się do sprzedaży udziałów wraz ze wspólnikiem oraz zbyli wszystkie posiadane przez siebie udziały;
• prawo pierwszej oferty (inaczej right of the first refusal), obejmujące możliwość złożenia oferty na nabycie całości udziałów, w razie, gdyby wspólnik uprawniony z drag along, chciał skorzystać z tej opcji;
• prawo przyłączenia (tak zwane tag along) – prawo zbycia udziałów w spółce w sytuacji, gdy inny wspólnik dokonuje sprzedaży udziałów.

Nie ma przy tym znaczenia, gdzie konkretnie (technicznie) postanowienia dotyczące tych praw zostaną umiejscowione w samej umowie spółki. Warto natomiast je wyodrębnić, zebrać w jednym miejscu dokumentu, dbając o to, aby sama umowa była skonstruowana w sposób przejrzysty, jasny i nie budzący wątpliwości interpretacyjnych.

To pytanie, które często zadają przyszli wspólnicy. Nie ma na nie arbitralnej, jednoznacznej odpowiedzi. Wszystko zależy od danego, jednostkowego przypadku.

Przygotowując się do rozpoczęcia prowadzenia dowolnej działalności w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przyszli wspólnicy muszą rozważyć szereg kwestii prawnych, organizacyjnych i formalnych, i podjąć wiele decyzji, które będą miały wpław na prowadzenie biznesu. To szczególny moment, dlatego warto dać sobie czas, aby wszystko przemyśleć i przedyskutować wspólną wizję docelowej spółki z przyszłym wspólnikiem. Na tym etapie warto zastanowić się również, które uprawnienia wspólników z KSH są wystarczające, a które – w danym przypadku – można rozwinąć lub bardziej szczegółowo doprecyzować w treści umowy spółki.

Istotna będzie specyfika samej działalności i jej zakres, a także chęć i gotowość wspólników do bieżącego angażowania się w sprawy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów każdego ze wspólników. Nie bez znaczenia będzie wzajemne zaufanie, jakim darzą się wspólnicy.

Należy także wziąć pod uwagę, że niektóre prawa przysługujące wspólnikowi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością muszą być jasno, wyraźnie i precyzyjnie uregulowane w umowie spółki. Chodzi głównie o prawa wspólnika o charakterze osobistym, a więc szczególne korzyści przyznane określonemu wspólnikowi. Umowa powinna wówczas wskazywać jakie konkretnie uprawnienia i któremu wspólnikowi przysługują, kiedy konkretnie się ziszczą - o czym najlepiej pomyśleć już w momencie zakładania spółek. Pozwoli to jeśli nie uniknąć, to znacznie zminimalizować ewentualne spory na tle przysługujących poszczególnym wspólnikom uprawnień. Finalnie celem jest to, aby wszystko było jasne, i aby wspólnicy mogli koncentrować się na bieżącym prowadzeniu i rozwijaniu działalności spółki. Nadmieniamy, że spory wspólników, o ile nie uda się rozstrzygnąć ich polubownie, potrafią skutecznie sparaliżować działalność spółki. Postępowania sądowe są niestety dość długotrwałe i na ogół – kosztowne, a ich wynik – prawie zawsze nie w pełni satysfakcjonujący dla któregoś ze skonfliktowanych wspólników.

Umowę spółki w zakresie obowiązków oraz praw przysługujących poszczególnym wspólnikom można oczywiście zmienić w dowolnym czasie. Będzie się to jednak wiązało z pewnymi formalnościami i kosztami – konieczne będzie podjęcie uchwały wspólników oraz dokonanie wpisu do właściwego rejestru. W ty miejscu przypominamy, że zmiany umowy spółki są skuteczne od momentu zarejestrowania zmiany umowy spółki w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Warto też pamiętać, że uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.

Zakładanie spółek warto przedyskutować z doświadczonym prawnikiem. Optymalnie, jeśli przyszli wspólnicy zapoznają się z uprawnieniami wynikającymi wprost z Kodeksu spółek handlowych, i zastanowią się czy są one wystarczające. Wszelkie uprawnienie o charakterze dodatkowym, niewynikające wprost z KSH warto po prostu spisać i wnikliwie przedyskutować z prawnikiem, tak aby rozwiać ewentualne wątpliwości.