Jakie prawa mają wspólnicy w spółce z o.o.?

W Kodeksie spółek handlowych określono podstawowe prawa wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.). Można wyróżnić prawa przysługujące wspólnikowi sp. z o.o. o charakterze korporacyjnym (niemajątkowym) oraz majątkowym.

Prawa wspólników o charakterze korporacyjnym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią min.:

• prawo udziału w zgromadzeniu wspólników;
• prawo do zabierania głosu na zgromadzeniu wspólników;
• prawo głosowania na zgromadzeniu wspólników nad uchwałami i poza nim (na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Może ona uprawniać do oddania więcej niż jednego głosu z jednego udziału. Natomiast, gdy w spółce występują udziały o nierównej wysokości wówczas na każde 10 złotych wartości nominalnej udziału przypada jeden głos. Przy czym, uprzywilejowanie co do prawa głosu nie przysługuje udziałom o nierównej wysokości);
• prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników lub głosowaniach nad uchwałami przez pełnomocnika;
• prawo do żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i umieszczenia poszczególnych spraw w porządku obrad, które przysługuje wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego; umowa spółki może przyznać te uprawnienia wspólnikom reprezentującym mniej niż jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników, które przysługuje wspólnikom reprezentujący co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego; przy czym, umowa spółki może przyznać te uprawnienia wspólnikom reprezentującym niższy udział w kapitale zakładowym;
• prawo zwołania zwyczajnego zgromadzenia wspólników, w sytuacji, gdy zarząd nie wykona tego obowiązku;
• prawo żądania zarządzenia głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników;
• prawo do powoływania i odwoływania członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej;
• prawo do powoływania i odwoływania członków rady nadzorczej, jeśli rada nadzorcza została ustanowiona;
• prawo kontroli, polegające na uprawnieniu do przeglądania w każdym czasie ksiąg i dokumentów spółki, sporządzania bilansu dla swego użytku lub żądania wyjaśnień od zarządu; uprawnienie to może być wyłączone lub ograniczone w umowie spółki, gdy ustanowiona została rada nadzorcza lub komisja rewizyjna albo oba te organy;
• prawo żądania wyłączenia wspólnika ze spółki przez sąd, pod warunkiem, że przemawiają za tym ważne przyczyny dotyczące danego wspólnika i takie żądanie zgłosili wszyscy pozostali wspólnicy, którzy reprezentują więcej niż połowę kapitału zakładowego; natomiast, umowa spółki może przyznać prawo wystąpienia z powództwem o wyłączenie wspólnika także mniejszej liczbie wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego;
• prawo zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników, w tym prawo do żądania uchylenia uchwał, stwierdzenia ich nieważności lub nieistnienia;
• prawo żądania zaprotokołowania sprzeciwu wspólnikowi głosującemu przeciwko uchwale, co stanowi jeden z warunków powództwa o uchylenie uchwały lub stwierdzenia jej nieważności;
• prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd, jeśli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe lub zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki;
• prawo do żądania od sądu rejestrowego wyznaczenia firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki przysługujące wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do żądania od sądu rejestrowego wyznaczenia biegłego rewidenta, w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki przysługujące wspólnikom reprezentującym co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego;
• prawo do wniesienia powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, jeśli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę.

Prawa wspólników o charakterze majątkowym w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowią min.:

• prawo udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonego do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników (czyli popularne prawo do dywidendy); z tym, że wypłacanie dywidendy nie jest obowiązkiem spółki - nawet jeśli zysk zostanie wypracowany może nie zostać przeznaczony do podziału między wspólników;
• prawo do domagania się wynagrodzenia od spółki za powtarzające się świadczenia niepieniężne, co może stanowić rozwiązanie optymalne podatkowo pod pewnymi względami; rodzaj i zakres spełnianych świadczeń powinien być wskazany w umowie spółki;
• prawo do rozporządzania udziałem w kapitale zakładowym spółki np. poprzez zbycie całości lub ułamkowej części udziału, zastawienie udziału, czy ustanowienie na nim użytkowania. Przy czym zbycie lub zastawienie udziału może być uzależnione od zgody spółki;
• prawo do wynagrodzenia za umorzone udziały - w przypadku umorzenia przymusowego wynagrodzenie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników;
• prawo pierwszeństwa przy objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do dotychczasowych udziałów (tzw. prawo poboru), jeśli nie wyłącza tego umowa spółki lub uchwała wspólników o podwyższeniu kapitału;
• prawo do udziału w tzw. kwocie likwidacyjnej, czyli pozostałej po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli spółki w sytuacji jej likwidacji.

Oprócz podanych powyżej praw, umowa spółki może przyznawać wspólnikom szereg dodatkowych uprawnień, w tym:

• szczególne korzyści, o których mowa w art. 159 KSH, przyznawane indywidualnie oznaczonemu wspólnikowi np. prawo do powoływania i odwoływania organów spółki lub korzystania z jej majątku, zwoływania zgromadzeń wspólników, zgłaszania spraw do porządku obrad (są to tzw. osobiste uprawnienia wspólnika);
• prawa wynikające z uprzywilejowania jego udziałów, przykładowo w zakresie prawa głosu, prawa do dywidendy, sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki;
• prawo przyciągnięcia (tzw. drag along), czyli prawo domagania się od pozostałych wspólników, aby przyłączyli się do sprzedaży udziałów wraz ze wspólnikiem oraz zbyli wszystkie posiadane przez siebie udziały;
• prawo pierwszej oferty (tzw. right of the first refusal), obejmujące możliwość złożenia oferty na nabycie całości udziałów, w razie, gdyby wspólnik uprawniony z drag along, chciał skorzystać z tej opcji;
• prawo przyłączenia (tzw. tag along) – prawo zbycia udziałów w spółce w sytuacji, gdy inny wspólnik dokonuje sprzedaży udziałów.

Nie ma przy tym znaczenia, gdzie konkretnie (technicznie) postanowienia dotyczące tych praw znajdą się w umowie spółki.

To zależy. Przygotowując się do rozpoczęcia działalności w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, warto zastanowić się, które uprawnienia wspólników z KSH są wystarczające, a które – w danym przypadku – warto rozwinąć lub doprecyzować w treści umowy spółki.

Istotna będzie specyfika działalności, a także chęć i gotowość wspólników do bieżącego angażowania się w sprawy spółki, przy jednoczesnym zabezpieczeniu interesów każdego ze wspólników.

Należy także wziąć pod uwagę, że niektóre prawa przysługujące wspólnikowi spółki z o.o. muszą być uregulowane w umowie spółki. Chodzi głównie o prawa wspólnika o charakterze osobistym, a więc szczególne korzyści przyznane określonemu wspólnikowi. Umowa powinna wówczas wskazywać jakie konkretnie uprawnienia i któremu wspólnikowi przysługują, o czym najlepiej pomyśleć już w momencie zakładania spółki.

Umowę spółki w zakresie obowiązków oraz praw przysługujących wspólnikom można oczywiście zmienić w dowolnym czasie. Wymaga to jednak uchwały wspólników oraz wpisu do rejestru. Zmiany umowy spółki są skuteczne od momentu zarejestrowania zmiany umowy spółki w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Warto też pamiętać, że uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.